ધ્યાન અને તેની અસરો- કેમ તે એટલી જરૂરી નથી!

સવાલ: સદગુરુ, જો કોઈએ નિયમિત ધ્યાન કરવાનું નક્કી કર્યું હોય તો તેને કેવી રીતે ખબર પડે કે તે વ્યક્તિ યોગ્ય દિશામાં આગળ વધી રહી છે? એનું કોઈ માનસિક કે શારીરિક પ્રમાણ છે ખરું?

સદગુરુ: શારીરિક અભિવ્યક્તિઓ હંમેશા સૌથી વાસ્તવિક હોય છે. ત્યાં ઘણા શારીરિક અને માનસિક અભિવ્યક્તિઓ છે અને અન્ય ઘણા અભિવ્યક્તિઓ છે જે શારિરીક અને માનસિક કરતાં પરે છે. આ બધી બાબતો પર સવાલ થઈ શકે છે, પણ કોના દ્વારા? એવા લોકો જે ફક્ત શારીરિક તથા માનસિક સ્તરની જ વાતો સમજે છે અને એ લોકો જે મશીનો ઉપર વધારે વિશ્વાસ રાખે છે, જે એ વિચારે છે કે મશીનોને બનાવવા વાળા મનુષ્યની તુલનામાં મશીનો વધુ વિશ્વસનીય છે.તે પ્રકારના લોકો હંમેશાં આવા સવાલ કરતા હોય છે.

મૃત કે માનસિક રીતે મૃત??

ચાલો હું તમને કંઈક એવું કહું છું જે થોડા વર્ષો પહેલા બન્યું હતું. હું એક નિશ્ચિત સ્થળે ગયો જ્યાં તેઓ યોગ અને યોગીઓ પર તમામ પ્રકારના પ્રયોગો કરી રહ્યા હતા. તેમને લાગ્યું કે હું એક સારો સાધન છું- એક એવા જાનવર જેવો જેના પર ઘણા પ્રયોગો કરવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે હું મારી જાતને આવી ઉપેક્ષાઓ ને આધીન નથી થવા દેતો છતાં હું એમની માટે કંઈક કરવા ઈચ્છતો હતો, એટલે મેં હા પાડી.

તેમણે કહ્યું કે તેઓ મારા મગજની ગામા તરંગો ચકાસવા માંગે છે. મને ખ્યાલ નહોતો કે મારામાં આવા કોઈ તરંગો પણ છે. તેઓએ મારા શરીર ઉપર અને મુખ્યત્વે માથાના ક્ષેત્રમાં જુદા જુદા સ્થળે ચૌદ ઇલેક્ટ્રોડસ લગાવી દીધી અને મને કહ્યું, “હવે ધ્યાન કરો” મેં કહ્યું, “ મને કોઈ ધ્યાન નથી આવડતું” તેઓએ કહ્યું,ના ના “ પણ તમે બધાને ધ્યાન કરતા શીખવો છો” “હું લોકોને ધ્યાન કરતા શીખવું છું કારણકે તેઓ એક જગ્યા પર સ્થિર નથી બેસી શકતા. તેમને એક જગ્યા પર બેસી રેહવા માટે કંઈક શીખવવું જરૂરી છે” પછી તેમણે પૂછ્યું, “સારું તો તમે શું કરી શકો છો?” મેં કહ્યું, “જો તમે ઈચ્છો તો હું ફક્ત સંપૂર્ણપણે સ્થિર થઈને બેસી શકું છું.” તેમણે મને તેમ કરવા કહ્યું અને હું બેઠો.

લગભગ ૧૫ થી ૨૦ મિનીટ પછી મને લાગ્યું કે કોઈ મારા ઘુટણને ધાતુની વસ્તુથી મારી રહ્યા છે. પછી મારી કોણી તથા પગની ઘૂંટી- જે તમામ પીડાદાયક જગ્યાઓ છે તેની ઉપર મારવા લાગ્યા. મને ખ્યાલ ન આવ્યો કે મારા સાંધામાં તેમને શું રૂચી હોઈ શકે. આમ નિરંતર થવા માંડયું અને પછી તેઓ મને પીઠ પર મારવા લાગ્યા મારી કરોડરજ્જુ હમેશા અતિસંવેદનશીલ રહી છે અને એક વાર તેમના સ્પર્શવાથી મને થયું કે, હવે સમય આવી ગયો છે જયારે મારે તેમને કદાચ કહી દેવું જોઈએ. જો તેઓ ઇચ્છતા હતા કે હું બહાર આવી જાઉં તો તેમને ફક્ત એમ કેહવાની જરૂર હતી – “બહાર આવો”- હું એક મિનીટ માં જ બહાર આવી ગયો હોત. આ બધુ કરવાની શું જરૂર હતી?

જ્યારે મેં આંખો ખોલી ત્યારે તેઓ મને વિચિત્ર દેખાવ આપતા હતા. “મેં કંઈક ખોટું કર્યું?” મેં પૂછ્યું. તેઓએ કહ્યું, "ના, અમારું મશીન કહે છે કે તમે મરી ગયા છો." મેં કહ્યું, "ઠીક છે, તે એક મહાન નિદાન છે." પછી તેઓએ તેમની વચ્ચે ચર્ચા કરી અને કહ્યું, "કાં તો તમે મરી ગયા છો અથવા તમારું મગજ મરી ગયું છે." મેં કહ્યું, " બીજું નિદાન ખૂબ અપમાનજનક છે. હું પેહલું નિદાન સ્વીકારીશ. તમે જે ઇચ્છો તે કહો. હું જીવંત છું, મારી સાથે તે બરાબર છે. મગજ-મરી જવું સારું પ્રમાણપત્ર નથી.

જયારે તમે આ રીતે તમારા જીવનની ચકાસણી અપૂર્ણ માહિતી અને જ્ઞાનના આધારે કરશો ત્યારે ચોક્કસપણે ખોટા નિષ્કર્ષ પર પહોચશો. પણ ઘણીવાર તે અનિવાર્ય છે કારણ કે આજકાલ દુનિયા આ પ્રમાણે ચાલે છે. કારણ કે હું મારી જાતને આ સ્થિતિમાં ફરી મુકવા તૈયાર નહોતો એટલે અમારા કેટલાક સાધકોને તેમના મગજ ચકાસવાની મંજુરી આપવા કહ્યું. દેશની એક અગ્રણી સંસ્થામાં આ ચકાસણી થઇ અને એમને જાણવા મળ્યું કે મગજના જમણા તથા ડાબા ભાગમાં એક અસાધારણ સુમેળ છે. જે વ્યક્તિઓએ આ જોયું તેમણે કહ્યું, “અમે આવું કશું ક્યારેય જોયું નથી” અને આ એવા લોકોમાં મળ્યું જેમણે માત્ર ત્રણ મહિના કે તેથી થોડીક વધુ સમય માટે તેમની સાધના કરી હતી.

મગજની જમણી અને ડાબી બાજુની સંગતી

આને જો જીવનના અર્થમાં રૂપાંતરીત કરીએ તો તમે જે પણ માહિતી પાંચ ઇન્દ્રિયો દ્વારા પ્રાપ્ત કરો છો તે સામાન્ય રીતે ડાબા મગજમાં જાય છે. તદુપરાંત જે પણ માહિતી શરીરના માધ્યમથી સમજાય છે કે જે તાર્કિક નથી, જે નાના નાના ટુકડામાં નથી હોતી, પણ જેમાં વધુ એકરૂપતા હોય છે અને તમારા જીવન માટે અતિઆવશ્યક હોય છે તે જમણા મગજમાં જાય છે, જે તાર્કિક નથી. તમે કદાચ આ વિષે સભાન નહી હો પણ તમે નિરંતર આ માહિતીનો ઉપયોગ કરતાં રહો છો નહીંતર તમે અહીં ના ટકી શકો. જ્યાં સુધી ડાબા મગજ અને જમણા મગજ વચ્ચે સક્રિય સુસંગતતા ન હોય ત્યાં સુધી તમને આ માહિતી સભાનપણે પ્રાપ્ત ના કરી શકો. જો સભાનપણે તમે તમારા આંતરિક જીવનના આ ભાગને ઉપયોગમાં લાવી શકો તો આ માહિતી અને જાણકારી તમને એવા અનુભવ કરાવશે કે જેની તમે ક્યારેય કલ્પના પણ ન કરી હોય. આમ થવાથી તમારા જીવનમાં તમે જે પણ વસ્તુ ખુબ મહેનતથી મેળવો છો તે સરળતાથી પામી શકશો.

આ પ્રાપ્તિ અનેક લોકોના જીવનને રૂપાંતરિત કરવામાં સક્ષમ બન્યું છે. હું તો એમ કહું કે, જો તમે કોઈ ચોક્કસ જાતની પ્રવૃત્તિ કરો છો જેમકે આજના સોફ્ટવેર એન્જિનિયર્સની વાત કરીએ તો જે કામ તે ત્રીસ દિવસમાં પૂર્ણ કરી રહ્યા છે તે જ કામ, છ મહિનાની કે તેથી ઓછી સાધના સાથે ખુબ સહેલાયથી અને ઘણાં ટૂંકા સમયમાં પતાવી શકે છે. પરંતુ જો તેઓ કરાર હેતુ માટે તેઓ તેને ખેંચાતા હોય, તો તે તેમના માટે બાકી છે; તે મારો વ્યવસાય નથી! વિશ્વમાં કાર્ય કરવાની તમારી ક્ષમતામાં મોટા પ્રમાણમાં વૃદ્ધિ થઈ શકે છે - લગભગ સુપર-ઉન્નત. શારીરિક અને માનસિક રીતે, જો તમે પૂરતી પ્રેક્ટિસમાં પોતાને આપો તો તે લોકોની કોઈપણ ભીડમાં તમને અલગ પાડશે. અને આરોગ્ય મુજબની, આજે તમને કહેવા માટે તબીબી સંશોધનની ઘણી માત્રા છે કે તે તમારી માટે ચમત્કારિક કાર્યો કરે છે.

વાસ્તવિક વસ્તુ ધીરે ધીરે વિકસિત થાય છે

પરંતુ આ બધા ફાયદા - શારીરિક સ્વાસ્થ્ય, માનસિક ક્ષમતાઓ, જીવનને સરળતાથી સંચાલિત કરવામાં સક્ષમ - આ ફક્ત આડઅસરો છે. વાસ્તવિક વસ્તુઓ તો ધીરે ધીરે વિકસિત થશે. તે તમે ફક્ત ત્યારેજ જાણી શકશો જયારે તે પરિપૂર્ણ રીતે ખીલી ઉઠશે. ત્યાં સુધી તમને એમ લાગશે કે કોઈ નોંધપાત્ર ફેરફાર થયો નથી. એમ માનો કે તમે તમારા આંગણે એક ફૂલો નો છોડ વાવ્યો. જેમ જેમ તે ઉગે છે તેમ છોડ પર ફક્ત પાંદડા ફૂટે છે. તમારો પાડોશી આવે છે અને તમને કહે છે, “આ સારું નથી. તમે કહ્યું હતું કે ફૂલો આવશે પણ ફક્ત પાંદડાં આવે છે. ચાલો આપણે તેને કાપીએ અને ઇંધણ તરીકે વાપરીએ”. તમે કહ્યું, “એને રેહવા દો. કદાચ કાલે સવારે કંઈક ઉગે”. બીજી સવારે પણ કોઈ ફૂલ ઉગ્યું નહીં. ફરીથી તમે કહ્યું, “હજુ એક દિવસ જોઈએ”, એમ એક એક કરતા ઘણાં દિવસો અને વર્ષો વીતી ગયા. જો તમને એ વસ્તુની જાણ નથી કે આ ઝાડ પર ફૂલો ક્યારે બેસશે તો તમે તેને અનેક વખત કાપીને ઇંધણમાં વાપરી લીધું હોત. પણ જો તમે તેનું નિયમિત જતન કરતા રેહશો તો એક દિવસ જયારે તેના ઉપર ફૂલો ખીલશે ત્યારે તમને સમજાશે કે આ છોડ, ના તો પાંદડા માટે, કે ના છાંયો મેળવવા માટે, કે ના પછી વધારે ઓકસીજન પ્રાપ્ત કરવા માટે રોપ્યો હતો. એ જયારે પૂર્ણ પણે ખીલશે ત્યારે તે ખુબજ સુંદર લાગશે.

સંપાદકની નોંધ: અહીં ઇશા ફાઉન્ડેશન દ્વારા આપવામાં આવતી શામ્ભાવી મહામુદ્રા ક્રિયા અંગેના તબીબી સંશોધન મુજબ "સાઇડ-બેનિફિટ્સ" ની સૂચિ છે. તમે 5-મિનિટની મફત ઉપ-યોગ પદ્ધતિઓનો પણ પ્રયાસ કરી શકો છો.